Kara umowna jako unormowana instytucja prawa cywilnego (art. 483 i n. Kodeksu cywilnego „KC”) ma swoje ograniczenia, które to nie zawsze w pełni odpowiadają wymaganiom i oczekiwaniom profesjonalnego obrotu.

W rezultacie powyższego, praktyka wykształciła instrument prawny nazywany świadczeniem gwarancyjnym lub karą gwarancyjną, którego głównym założeniem jest umożliwienie stronom ukształtowania odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie stosunku zobowiązaniowego w najbardziej adekwatny sposób, który będzie cechować się efektywniejszym zabezpieczeniem interesów wierzyciela.

Konstrukcja świadczenia gwarancyjnego

Świadczenie gwarancyjne ma w swojej istocie umożliwiać rozszerzenie odpowiedzialności dłużnika w szerszym zakresie niż pozwala na to art. 473 KC, który wymaga aby w umowie były wprost oznaczone okoliczności rozszerzające odpowiedzialność.

Świadczenie gwarancyjne ma na celu ustanowienie absolutnej odpowiedzialności, której wyłączne granice wyznaczać będzie art. 353¹ KC.

Typowymi przykładami świadczenia gwarancyjnego jest zastrzeżenie w umowie postanowienia o treści: „niezależnie od przyczyny niewykonania lub nienależytego wykonania stosunku zobowiązaniowego dłużnik ponosi odpowiedzialność”, czy też „za uchybienie terminu dłużnik ponosi odpowiedzialność”.

Z uwagi na fakt, iż świadczenie gwarancyjne jest znacznym odstępstwem od ogólnych zasad odpowiedzialności, a nawet od regulacji umożliwiających jej modyfikacje w KC, należy być szczególnie ostrożnym przy konstruowaniu tego rodzaju postanowień - wszelkie wątpliwości, niedomówienia będą skutkować zakwalifikowaniem postanowienia jako kary umownej.

O bardzo zbliżonej konstrukcji świadczenia gwarancyjnego do kary umownej oraz umownej modyfikacji odpowiedzialności świadczy wyrok Sądu Najwyższego („SN”) z dnia 15 października 2008 r. I CSK 154/08, w którym SN dopuścił możliwość stosowania świadczeń gwarancyjnych:

Nie można jednak pominąć, że strony w ramach swobody kontraktowej mogły przewidzieć odpowiedzialność strony pozwanej o charakterze gwarancyjnym, zobowiązującą ją w sposób wiążący do zwrotu wypłaconych dopłat w razie stwierdzenia, że nie wykonała ona obowiązku właściwego dokumentowania ilości i jakości skupowanego zboża. Postanowienie umowne tej treści jest zbliżone do ustanowienia kary umownej, a sąd rozstrzygający sprawę był zobowiązany wskazać podstawę prawną rozstrzygnięcia. Odwołanie się w związku z tym do przepisów o karze umownej, mimo że ściśle rzecz ujmując kara umowna nie została zastrzeżona, ostatecznie nie stanowiło naruszenia przepisów prawa materialnego, w sytuacji gdy umowa łącząca strony usprawiedliwiała uwzględnienie roszczenia strony powodowej. Wadliwość stanowiska Sądu drugiej instancji sprowadzała się w tym zakresie do bezpośredniego odwołania się do przepisów o karze umownej, gdy w rzeczywistości mogły być one zastosowane jedynie odpowiednio.

W podobnym tonie wypowiedział się również SN w wyroku z dnia 6 października 2010 r., II CSK 180/10:

Dłużnik może się uwolnić od obowiązku zapłaty kary umownej, jeżeli obali wynikające z art. 471 KC domniemanie, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność. Oczywiście, stosownie do art. 473 § 1 KC strony mogą umownie rozszerzyć odpowiedzialność dłużnika. Jeżeli strony zastrzegłyby kary umowne w każdym wypadku niewykonania zobowiązania, bez znaczenia dla obowiązku zapłaty kary umownej byłyby przyczyny, które spowodowały niedotrzymanie przez dłużnika terminu wykonania zobowiązania. Jednakże odpowiedzialność dłużnika w zakresie kary umownej bez względu na przyczynę niewykonania zobowiązania powinna być w umowie wyraźnie określona, nie ma bowiem podstaw do dorozumienia rozszerzonej odpowiedzialności dłużnika.

Jasne stanowisko wyraził Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 kwietnia 2014 r., I ACa 1435/13:

Od ustawowej kary umownej odróżnić należy dopuszczalne zastrzeżenie o charakterze gwarancyjnym, nakładające obowiązek zapłaty określonej kwoty pieniężnej w razie niewykonania (niewłaściwego wykonania) zobowiązania wskutek okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, do którego nie stosuje się przepisów o karze umownej. Taki charakter będzie miało postanowienie umowne w brzmieniu "za uchybienie terminu", "bez względu na przyczynę niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania". Kara umowna może więc być zastrzeżona w kontrakcie zarówno za zwłokę jak i jako zabezpieczenie gwarancyjne za tzw. opóźnienie proste, polegające na niespełnieniu świadczenia w oznaczonym terminie, a w wypadku nieoznaczenia - po wezwaniu dłużnika przez wierzyciela do wykonania. W tym drugim wypadku (za opóźnienie) chroniony jest szczególny interes wierzyciela polegający na terminowym wykonaniu zobowiązania, istotny zwłaszcza w tzw. zobowiązaniach terminowych.

Również w najnowszym orzecznictwie SN dopuszczalna jest możliwość konstruowania świadczeń gwarancyjnych, tak w wyroku SN z dnia 19 grudnia 2020 r., V CSK 295/20:

[…] zamieszczenie w umowie zastrzeżenia o charakterze gwarancyjnym, nakładającego obowiązek zapłaty określonej kwoty pieniężnej w razie niewykonania (niewłaściwego wykonania) zobowiązania wskutek okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, do którego nie stosuje się przepisów o karze umownej jest dopuszczalne (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 stycznia 2013 r., II CSK 331/12, baza). Z uwagi na to, że - z założenia - jest to inny rodzaj zastrzeżenia umownego niż kodeksowa kara umowna - nie ma podstaw do odpowiedniego stosowania art. 484 KC Dostatecznym mechanizmem ochronnym jest w tym wypadku art. 3531 KC, a na etapie realizacji umowy - art. 5 KC.

Konkluzja

Świadczenie gwarancyjne jest odrębną, nienazwana instytucja prawa cywilnego. Z uwagi na jego charakter i cel, tj. ustanowienie absolutnej odpowiedzialności dłużnika, z której nie może się on zwolnić poprzez wykazanie dochowania należytej staranności, nie mają do niego zastosowania co do zasady regulacje dotyczące kary umownej, np. kwestia miarkowania wysokości kary.

Z uwagi na powyższe świadczenie gwarancyjne w wyniku istotnego rozróżnienie od kary umownej podlega zdecydowanie bardziej rygorystycznym wymogom w zakresie jej badania ze zgodnością z systemem prawa cywilnego. Należy w szczególności brać pod uwagę art. 58 § 2 KC, na mocy którego postanowienia niezgodne z zasadami współżycia społecznego są nieważne.

Zapraszamy do kontaktu: